Het onlangs verschenen boek De Kompaszaal, Scheepslounge aan het IJ is een kleine geschiedenis van de beroemde passagiershal van de voormalige Koninklijke Nederlandsche Stoomboot Maatschappij.   

Een beroemde hal, want het door scheepsarchitect Johan van Tienhoven ontworpen gebouw was de eerste luxueuze aankomst- en vertrekhal voor scheepspassagiers in Nederland - tot die tijd was de plek waar je vertrok op zijn best een sober ingerichte wachtloods op de kade. Maar in de concurrentiestrijd om de transcontinentale passagier - vooral met de vliegmaatschappijen - haalde de KNSM alles uit de kast. De hele inrichting ademt de grandeur van de grote passagiersschepen uit die tijd. Het laat zien hoezeer de rederij, lang voor de experience economie de term aanscherpte, van de zeereis een 'belevenis' maakte. Die reis begon niet pas bij het aan boord gaan, de beleving begon al direct als je de Passagiershal betrad. Tegenwoordig is het gebouw met geheel intact gebleven interieur in gebruik als Grand-Café Restaurant (Kompaszaal) en als informatiecentrum voor bezoekers aan het Oostelijk Havengebied.

Auteur Nico den Dulk beschrijft in vogelvlucht de geschiedenis van de KNSM en zijn thuisbasis in Loods 6 en andere havengebouwen op het KNSM-eiland. Het gaat vooral over de naoorlogse periode en de belangrijke vijftiger jaren, toen de KNSM zijn grote bloei doormaakte. Ook de transitie na het vertrek van de rederij en de overname van de havengebouwen door kunstenaars en krakers - behoeders en redders van de historische havenetablissementen - wordt beschreven. Interviews met een aantal oud-gedienden van de scheepvaartmaatschappij maken het een levendig verhaal. Zo ook de vele historische foto's - onder meer van een aandoenlijke Koningin Juliana die op het bordes van de Kompaszaal haar hoedje moet vasthouden in de westerstorm.

De publicatie komt op een goed moment. Geschiedenis staat volop in de belangstelling en de aandacht voor naoorlogse architectuur en de typerende 'monumentale kunst' uit die tijd groeit. Zo is het Instituut Collectie Nederland (ICN) onlangs het project 'Tekens aan de wand' gestart, dat de aandacht van beleidsmakers moet vestigen op het belang van monumentale wandschilderkunst uit de wederopbouwperiode. De Passagiershal van de KNSM is daarvan een prachtig voorbeeld. Hij bevat monumentale kunst van bekende naoorlogse kunstenaars Dick ten Hoedt, Cuno van den Steene en Lex Horn.

De Kompaszaal, scheepslounge aan het IJ. Een verhaal van de KNSM en Loods 6. Ina Pronk, Nico den Dulk, Gert-Jan van Rooij, Nel Punt. Stichting Kunstwerk Loods 6, Amsterdam, 2006. ISBN 90-9021174-8.

De Kompaszaal is onder meer verkijgbaar in het Amsterdam Havens-Oost Informatiepunt (AHOI) aan de KNSM-laan 311.